گنجینه کوچکی از علاقه مندی های من در آثار فرهنگی و هنر زیبای موسیقی ایرانی
مجموعهای از بهترین اشعار، آهنگها و ویدیوهای سنتی ایرانی که مورد توجه و علاقه من بوده اند
در این گنجینه کوتاه، زیباترین و ماندگارترین آثار فرهنگ و هنر ایران زمین که در طول زندگی خود به آنها توجه داشته ام، گردآوری شده است.
از نواهای دلنشین موسیقی سنتی ایرانی تا اشعار جاودانه شاعران بزرگ پارسیگو،
همه و همه گواهی بر غنای فرهنگی این مرز و بوم کهن هستند.
ما در این مجموعه بر آنیم تا گوشهای از این گنجینه بیکران را به نمایش بگذاریم
و سهمی در پاسداشت میراث فرهنگی ایران داشته باشیم. سعی دارم این مجموعه را هر روزه کاملتر کنم.
اجراهای تصویری
تماشای اجراهای ناب و به یاد ماندنی از هنرمندان برجسته ایران
توضیحات بیشتر:
این قطعه برگرفته از مثنوی معنوی مولانا جلالالدین بلخی است که با نوای نی و ارکستر سمفونیک اجرا شده است.
این اثر هنری در سال ۱۳۹۸ در تالار وحدت تهران به روی صحنه رفت و با استقبال بینظیر علاقهمندان موسیقی اصیل ایرانی روبرو شد.
توضیحات بیشتر:
استاد شهریار در این اثر ناب، غزلی از سعدی شیرازی را تضمین کرده و با صدای گرم خود آن را خوانده است.
این اثر از جمله شاهکارهای هنری استاد شهریار محسوب میشود که در آن عشق و عرفان در هم آمیخته شده است.
عاشقانهها - سمفونی فولادوند
اجرای زیبا و دلنشین از سمفونی عاشقانههای ایرانی
ارکستر سمفونیک به رهبری آرش فولادوند با اجرای قطعات عاشقانه ماندگار موسیقی ایرانی
توضیحات بیشتر:
این سمفونی زیبا شامل مجموعهای از عاشقانههای ماندگار موسیقی ایرانی است که با رهبری استاد آرش فولادوند اجرا شده است.
در این اثر، نواهای اصیل ایرانی با آرایش ارکسترال مدرن تلفیق شده و اثری بدیع خلق کرده است.
کدخدای ده ما - همای سعادت
اجرای زنده و پرانرژی از گروه همای سعادت
قطعه محلی "کدخدای ده ما" با صدای گرم و اجرای بینظیر گروه همای سعادت
توضیحات بیشتر:
گروه همای سعادت با اجرای قطعه "کدخدای ده ما" یکی از ماندگارترین آثار موسیقی محلی ایران را خلق کرده است.
این قطعه با ریتم شاد و اشعار طنزآمیز خود، تصویری زیبا از زندگی روستایی ایران را به نمایش میگذارد.
دلشدگان - محمدرضا شجریان
اجرای افسانهای استاد شجریان از قطعه دلشدگان
این اثر ماندگار در دستگاه سهگاه با شعر زیبای حافظ اجرا شده است
توضیحات بیشتر:
قطعه "دلشدگان" از مشهورترین آثار استاد محمدرضا شجریان است که با شعری از حافظ شیرازی اجرا شده است.
این اثر در دستگاه سهگاه و با آهنگسازی پرویز مشکاتیان خلق شده و از لحظات طلایی موسیقی اصیل ایرانی به شمار میرود.
اجرای استاد شجریان در این قطعه، نمونهای بینظیر از تلفیق شعر و موسیقی ایرانی است.
جان مریم - محمد نوری
اجرای دلنشین استاد محمد نوری از قطعه جان مریم
این اثر زیبا با شعری از نواب صفا و آهنگسازی همایون خرم اجرا شده است
توضیحات بیشتر:
"جان مریم" از ماندگارترین آثار استاد محمد نوری است که با صدای گرم و گیرای او اجرا شده است.
این قطعه با شعری از نواب صفا و آهنگسازی استاد همایون خرم، یکی از زیباترین ترانههای موسیقی ایرانی محسوب میشود.
محمد نوری با اجرای این اثر، زیباییهای شعر و موسیقی ایرانی را به بهترین شکل به نمایش گذاشته است.
دزد و قاضی - همای سعادت
اجرای طنزآمیز و اجتماعی از گروه همای سعادت
شعر از پروین اعتصامی با اجرای بینظیر گروه همای سعادت
توضیحات بیشتر:
این اجرای زیبا بر اساس شعر معروف "دزد و قاضی" از پروین اعتصامی، شاعر بزرگ ایرانی، توسط گروه همای سعادت اجرا شده است.
پروین اعتصامی در این شعر به نقد اجتماعی و بیان مفاهیم اخلاقی پرداخته و گروه همای سعادت با اجرای طنزآمیز و پرانرژی خود،
این مفاهیم را به زیبایی به تصویر کشیدهاند. این اثر نمونهای درخشان از تلفیق شعر فاخر فارسی با موسیقی اصیل ایرانی است.
روزی ز سر سنگ عقابی به هوا خاست - سروش
اجرای زیبا و حماسی از سروش با شعری از ناصر خسرو
این اثر ماندگار با صدای گرم سروش و شعر فلسفی ناصر خسرو اجرا شده است
شعر کامل:
روزی ز سر سنگ عقابی به هوا خاست
وانگاه بگفتا که چه باشد سبب این؟
گفتا که ز سنگم به درآمد نفس گرم
کاندر طلب نفس بود هر که هوشیار
توضیحات بیشتر:
این قطعه زیبا با صدای سروش و شعری از ناصر خسرو قبادیانی، شاعر و فیلسوف بزرگ ایرانی قرن پنجم هجری اجرا شده است.
ناصر خسرو در این شعر به بیان مفاهیم عمیق فلسفی و عرفانی میپردازد و سروش با اجرای هنرمندانه خود،
این مفاهیم را به زیبایی به تصویر کشیده است. این اثر از جمله آثار ماندگار موسیقی اصیل ایرانی محسوب میشود.
باران که شدی مپرس که این خانه کیست
اجرای دلنشین با شعری از مهدی مختارزاده
این اثر زیبا با شعری از مهدی مختارزاده، شاعر جوان ایرانی اجرا شده است
شعر کامل:
باران که شدی مپرس این خانه کیست
سقف حرم و مسجد و میخانه یکیست
باران که شدى، پیاله ها را نشمار
جام و قدح و کاسه و پیمانه یکیست
باران! تو که از پیش خدا مى آیی
توضیح بده عاقل و دیوانه یکیست
بر درگه او چونکه بیافتند به خاک
شیر و شتر و رستم و موریانه یکیست
با سوره ى دل، اگر خدا را خواندى
حمد و فلق و نعره مستانه یکیست
این بى خردان، خویش خدا مىدانند
اینجا سند و قصه و افسانه یکیست
از قدرت حق، هرچه گرفتند به کار
در خلقت تو و بال پروانه یکیست
گر درک کنى خودت خدا را بینى
درکش نکنی، کعبه و بت خانه یکیست
توضیحات بیشتر:
این قطعه زیبا با شعری از مهدی مختارزاده، شاعر جوان و بااستعداد ایرانی اجرا شده است.
اگرچه این شعر گاهی به اشتباه به شاعران قدیمی نسبت داده میشود، اما در واقع از آثار مهدی مختارزاده است.
شعر "باران که شدی مپرس که این خانه کیست" با مفاهیم عمیق عاشقانه و انسانی،
نمونهای درخشان از شعر معاصر فارسی است که با تلفیق ناب با موسیقی اصیل ایرانی،
اثری ماندگار خلق کرده است. این اثر نشاندهنده توانایی و استعداد نسل جوان شاعران ایران است.
📖 شرح اثر:
مرغ سحر از نمادینترین آثار موسیقی ایرانی است که استاد شجریان آن را در اوج هنرنمایی خود اجرا کرده است. این اثر که ابتدا توسط قمرالملوک وزیری خوانده شد، با اجرای شجریان به اوج خود رسید. شعر این اثر نماد مقاومت و امید در تاریکیترین لحظات است و مرغ سحر نمایندهی ققنوسوار هنرمندی است که از خاکستر شرایط سخت سر برمیآورد.
🎭 ویژگیهای اجرا:
• تحریرهای پیچیده و استادانه در اوجهای ماهور
• استفاده از گوشههای حصار و شکسته ماهور
• بیان قدرتمند و حماسی در بخشهای پایانی
📖 شرح اثر:
این اثر از آلبوم "آستان جانان" یکی از درخشانترین همکاریهای شجریان و مشکاتیان است. شعر مولانا با مطلع "ای عاشقان ای عاشقان درد من از عشق است و درمان نیز هم" عمق عرفانی بینظیری دارد. شجریان در این اجرا نشان میدهد که چگونه میتوان عرفان را در قالب صوت تجلی داد.
🎭 ویژگیهای اجرا:
• حرکت از درآمد سهگاه به طرف مخالف سهگاه
• استفاده استادانه از تحریرهای لرزان و لطیف
• تلفیق شعر و موسیقی در بیان مفاهیم عرفانی
🎵 تحلیل فنی تفنگت را زمین بگذار:
• دستگاه: چهارگاه
• شاعر: هوشنگ ابتهاج (ه.ا. سایه)
• آهنگساز: محمدرضا لطفی
• سال اجرا: ۱۳۵۸
📖 شرح اثر:
این اثر نمادین که در سالهای پس از انقلاب اجرا شد، به یکی از ماندگارترین ترانههای صلح در موسیقی ایران تبدیل شده است. شعر سایه با زبانی ساده اما عمیق، پیام صلح و انسانیت را به گوش جهانیان میرساند. شجریان در این اجرا چنان احساس و قدرتی به کار برده که گویی خود شاعر این کلمات است.
🎭 ویژگیهای اجرا:
• شروع حماسی با درآمد چهارگاه
• تغییر حالت از حماسی به لطیف در بخشهای میانی
• اوجگیری احساسی در بیت "تفنگت را زمین بگذار"
• استفاده از سکوتهای معنادار برای تأکید بر پیام
شهرام ناظری
سلسلة الذهب موسیقی ایران • حافظ سنتهای کردی و فارسی
📖 شرح اثر:
این اثر از آلبوم "گل صدبرگ" که به مناسبت هفتصدمین سالگرد درگذشت مولانا منتشر شد، نمونهای درخشان از تلفیق موسیقی کردی و فارسی است. ناظری در این اثر نشان میدهد که چگونه میتوان سنتهای مختلف موسیقی ایرانی را در خدمت بیان مفاهیم عرفانی به کار گرفت.
🎭 ویژگیهای اجرا:
• استفاده از گوشههای بیات راجع و چکاوک در همایون
• تلفیق تحریرهای کردی با دستگاه همایون
• اجرای ویژهی "یا حضرت جانان" با حالتی دعاگونه
• بهرهگیری از فواصل مخصوص موسیقی کردی
📖 شرح اثر:
این اثر از آلبوم "مطرب مهتاب رو" نمونهای کمنظیر از تلفیق شعر نو با موسیقی سنتی است. ناظری با شناخت عمیق از شعر سپهری، توانسته است فضای سورئال و عرفانی شعر او را در قالب موسیقی شور به تصویر بکشد. این اثر نشان میدهد که موسیقی سنتی میتواند با شعر معاصر نیز گفتگو کند.
🎭 ویژگیهای اجرا:
• حرکت از شور به ابوعطا و بازگشت به شور
• استفاده از سکوتهای نمایشی
• تحریرهای کوتاه و معنادار
• تأکید بر کلمات کلیدی شعر سپهری
🎵 تحلیل فنی آتش در نیستان:
• دستگاه: نوا
• شاعر: مولانا جلالالدین بلخی
• آهنگساز: شهرام ناظری
• سال اجرا: ۱۳۸۵
📖 شرح اثر:
این اثر از آلبوم "آتش در نیستان" یکی از پیچیدهترین آثار ناظری از نظر تکنیکال است. شعر مولانا که از دفتر سوم مثنوی انتخاب شده، به موضوع عشق الهی و سوزش عاشقانه میپردازد. ناظری در این اثر از تکنیکهای پیشرفتهی آوازی استفاده کرده که نشان از تسلط کامل او بر دستگاه نوا دارد.
🎭 ویژگیهای اجرا:
• استفاده از تمام گوشههای مهم دستگاه نوا
• تحریرهای طولانی و پیچیده در اوجها
• تلفیق موسیقی مقامی کردی با دستگاه نوا
• تغییر دینامیک ناگهانی برای نمایش مفهوم "آتش"
همایون شجریان
نوآور در عین پایبندی به اصول • ادامهدهنده راه پدر با زبان امروزی
📖 شرح اثر:
این اثر از آلبوم "ناشکیبا" اولین همکاری جدی همایون شجریان با اشعار سیمین بهبهانی است. شعر که به موضوع انتظار و بیقراری عاشقانه میپردازد، با دستگاه دشتی که خود حالتی حزین و منتظرانه دارد، تلفیق شده است. همایون در این اثر نشان میدهد که چگونه میتوان از موسیقی سنتی برای بیان مفاهیم مدرن استفاده کرد.
🎭 ویژگیهای اجرا:
• استفاده از گوشههای حاجیانی و غمانگیز دشتی
• تحریرهای لطیف و کمحجم
• تأکید بر سکوتهای معنادار
• تغییر دینامیک ملایم در طول اثر
🎵 تحلیل فنی نسیم وصل:
• دستگاه: شور
• شاعر: حافظ شیرازی
• آهنگساز: سعید فرجپوری
• سال اجرا: ۱۳۹۰
📖 شرح اثر:
این اثر از آلبوم "نسیم وصل" نشاندهنده بلوغ هنری همایون شجریان است. او در این اثر با حفظ اصول آواز سنتی، نگاهی امروزی به شعر حافظ دارد. تنظیم سعید فرجپوری نیز به این اثر جلوهای مدرن بخشیده بدون آنکه از اصالت آن کاسته شود.
🎭 ویژگیهای اجرا:
• حرکت از شور به افشاری و بازگشت
• استفاده از تحریرهای کوتاه و مؤثر
•تلفیق سازهای سنتی و مدرن
• بیان شاعرانه و رمانتیک شعر حافظ
علیرضا قربانی
صاحب سبک در تلفیق شعر و موسیقی • استاد مسلم تحریرهای لطیف
📖 شرح اثر:
این اثر از آلبوم "مدار صفر درجه" نمونهای درخشان از تلفیق شعر نو با موسیقی سنتی است. قربانی با شناخت عمیق از شعر بهمنی، توانسته است فضای مهآلود و عاشقانهی شعر را در قالب دستگاه همایون به تصویر بکشد. عنوان "مدار صفر درجه" اشاره به خط استوا دارد که نماد تعادل و برابری است.
🎭 ویژگیهای اجرا:
• استفاده از گوشههای شکسته و بیات راجع
• تحریرهای لطیف و شناور
• تأکید بر کلمات کلیدی شعر
• ایجاد فضایی رویایی و سورئال
📖 شرح اثر:
این اثر عاشقانه از آلبوم "نسیم وصل" قربانی، نمونهای از تسلط او بر بیان احساسات لطیف است. شعر بهمنی با زبانی ساده اما عمیق، به توصیف عشقی زمینی اما مقدس میپردازد. قربانی در این اثر نشان میدهد که چگونه میتوان از دستگاه شور برای بیان عواطف ناب استفاده کرد.
🎭 ویژگیهای اجرا:
• حرکت از شور به دشتی و بازگشت
• تحریرهای کوتاه و پراحساس
• استفاده از سکوتهای معنادار
• تأکید بر کلمه "گیسو" با تحریرهای ویژه
🎵 تحلیل فنی شعر ایران:
• دستگاه: چهارگاه
• شاعر: کریم فکور
• آهنگساز: علی تجویدی
• سال اجرا: ۱۳۵۰
📖 شرح اثر:
این اثر نمادین از محمد نوری، یکی از ماندگارترین ترانههای میهنی ایران است. نوری با صدای گرم و پدرانهی خود، عشق به وطن را در این اثر به زیباترین شکل ممکن بیان کرده است. شعر فکور که به توصیف زیباییهای ایران میپردازد، با آهنگسازی استاد تجویدی به کمال رسیده است.
🎭 ویژگیهای اجرا:
• شروع حماسی با درآمد چهارگاه
• تغییر به ماهور در بخشهای میانی
• تحریرهای مختصر اما مؤثر
• بیان احساسی و صمیمی متن شعر
محمد اصفهانی
نوازنده و خواننده چندوجهی • تلفیقگر موسیقی سنتی و پاپ
🎵 تحلیل فنی علی ای همای رحمت:
• دستگاه: سهگاه
• شاعر: محتشم کاشانی
• آهنگساز: محمد اصفهانی
• سال اجرا: ۱۳۷۸
📖 شرح اثر:
این اثر مذهبی از محمد اصفهانی، نمونهای درخشان از تلفیق شعر کهن با نگاه مدرن است. اصفهانی با حفظ اصالت شعر استاد شهریار، آرایشی مدرن به آن بخشیده است. این اثر در دستگاه سهگاه اجرا شده که خود حالتی عرفانی و معنوی دارد.
🎭 ویژگیهای اجرا:
• استفاده از گوشههای موالیان و مخالف سهگاه
• تحریرهای قدرتمند در بخشهای حماسی
• تلفیق سازهای سنتی و ارکسترال
• بیان عارفانه و محترمانه شعر
🎵 تحلیل فنی دلقک:
• دستگاه: شور
• شاعر: محمد اصفهانی
• آهنگساز: محمد اصفهانی
• سال اجرا: ۱۳۸۵
📖 شرح اثر:
این اثر اجتماعی از محمد اصفهانی، نگاهی نقادانه به مسائل جامعه دارد. اصفهانی در این اثر از زبان دلقک - نماد انسانهای سادهلوح اما بینا - به نقد جامعه میپردازد. استفاده از دستگاه شور که خود حالتی حزین دارد، بر عمق تراژیک اثر افزوده است.
🎭 ویژگیهای اجرا:
• حرکت از شور به افشاری
• استفاده از ریتمهای نامنظم برای نمایش آشفتگی
• تحریرهای تیز و کنایهآمیز
• تغییر دینامیک ناگهانی برای تأثیرگذاری
هنگامه اخوان
بانوی اول آواز ایران • حافظ سنتهای زنانۀ موسیقی ایرانی
📖 شرح اثر:
این اثر طنزآمیز از هنگامه اخوان، نمونهای کمنظیر از تفسیر شعر کلاسیک با نگاهی زنانه است. اخوان با تسلط بر دستگاه دشتی - که خود حالتی غمگین دارد - طنز تلخ شعر ایرج میرزا را به زیبایی به تصویر کشیده است. این اثر نشان میدهد که چگونه میتوان از موسیقی سنتی برای بیان مفاهیم طنز استفاده کرد.
🎭 ویژگیهای اجرا:
• استفاده از گوشههای حاجیانی و غمانگیز دشتی
• تحریرهای کوتاه و کنایهآمیز
• تغییر حالت از غمگین به طنزآلود
• تأکید بر کلمات کلیدی شعر با مکثهای ویژه
محسن چاوشی
انقلابی در ترانهسرایی معاصر • تلفیقگر نسل قدیم و جدید
📖 شرح اثر:
این اثر از محسن چاوشی، نمونهای از تسلط او بر ترانهسرایی و آهنگسازی است. چاوشی در این اثر از استعاره "سنگ صبور" - که در فرهنگ ایرانی نماد شنوندهی رازها است - استفاده کرده تا از تنهایی انسان مدرن بگوید. تلفیق شعر امروزی با رنگآمیزی سنتی، این اثر را به اثری ماندگار بین نسلها تبدیل کرده است.
🎭 ویژگیهای اجرا:
• حرکت از شور به دشتی
• استفاده از سازهای الکترونیک در کنار سنتی
• تحریرهای مدرن اما rooted در سنت
• ساختار ترانهای با چاشنی آواز
📖 شرح اثر:
این اثر اعتراضی چاوشی، نمونهای از courage هنری اوست. با استفاده از دستگاه چهارگاه - که حالتی حماسی و جدی دارد - چاوشی به نقد اجتماعی میپردازد. عنوان طنزآمیز "بمیرید بمیرید" در واقع کنایهای است به مرگ ارزشهای انسانی در جامعهی مصرفی.
🎭 ویژگیهای اجرا:
• شروع قدرتمند با درآمد چهارگاه
• استفاده از ریتمهای تند و عصبی
• تحریرهای تیز و کنایهآمیز
• تغییر ناگهانی تمپو برای ایجاد shock
سالار عقیلی
حنجره طلایی نسل جدید • پاسدار اصالت با نگاهی به آینده
📖 شرح اثر:
این اثر میهنی عقیلی، نشاندهنده عمق علاقهی او به فرهنگ و تمدن ایران است. با انتخاب شعری از عطار - که خود نماد عرفان ایرانی است - عقیلی پیوند نسل جدید با میراث کهن را به نمایش گذاشته است. دستگاه ماهور با شکوه و عظمت خود، بر عظمت و شکوه اثر افزوده است.
🎭 ویژگیهای اجرا:
• استفاده از تمام گوشههای مهم ماهور
• تحریرهای گسترده و از نظر فنی دقیق
• تلفیق سازهای سنتی و ارکستر سمفونیک
• بیان حماسی همراه با لطافت
مرضیه
اسطوره خوانندگی زن ایرانی • نماد ظرافت و وقار در موسیقی
📖 شرح اثر:
این اثر از مرضیه، نمونهای از اوج هنر خوانندگی زن در ایران پیش از انقلاب است. با شعری از رهی معیری - استاد ترانهسرایی - و آهنگسازی همایون خرم، این اثر به یکی از ماندگارترین ترانههای عاشقانه ایرانی تبدیل شده است. مرضیه با صدای لطیف و پختهی خود، حس نوستالژی و گذر زمان را به زیباترین شکل ممکن بیان کرده است.
🎭 ویژگیهای اجرا:
• استفاده از گوشههای حاجیانی و فغان دشتی
• تحریرهای لطیف و زنانه
• بیان شاعرانه و رمانتیک
• تلفیق بینظیر شعر و موسیقی
شکیلا
صدای طلایی دهه شصت • نماد پاکی و بیآلایشی در موسیقی پاپ
🎵 تحلیل فنی آخرین کوکب:
• دستگاه: سهگاه
• شاعر: شهیار قنبری
• آهنگساز: اندرو وایت
• سال اجرا: ۱۳۶۷
📖 شرح اثر:
این اثر از شکیلا، نماد موسیقی پاپ ایران در دهه شصت است. با شعری از شهیار قنبری - که استعاره "کوکب" را برای معشوق به کار برده - و آهنگسازی اندرو وایت، این اثر به یکی از ماندگارترین ترانههای عاشقانه فارسی تبدیل شده است. شکیلا با صدای پاک و بیآلایش خود، پاکی عشق ناب را به تصویر کشیده است.
🎭 ویژگیهای اجرا:
• حرکت از سهگاه به مخالف
• استفاده از آرایشهای ارکسترال غربی
• تحریرهای ساده اما مؤثر
• بیان پاک و صمیمی
اشعار ماندگار فارسی
حافظ شیرازی
لسان الغیب، ترجمان اسرار
الا یا ایها الساقی ادر کاسا و ناولها
که عشق آسان نمود اول ولی افتاد مشکلها
به بوی نافهای کاخر صبا زان طره بگشاید
ز تاب جعد مشکینش چه خون افتاد در دلها
شرح و تفسیر:
این غزل از مشهورترین غزلیات حافظ است که با مطلع "الا یا ایها الساقی ادر کاسا و ناولها" آغاز میشود.
حافظ در این غزل از عشق زمینی و آسمانی سخن میگوید و مشکلات راه عشق را به زیبایی توصیف میکند.
اگر آن تُرکِ شیرازی به دست آرَد دلِ ما را
به خال هِندویَش بَخشَم سَمَرقند و بُخارا را
بده ساقی مِیِ باقی که در جَنَّت نخواهی یافت
کنارِ آبِ رُکناباد و گُلگَشتِ مُصَلّا را
فَغان! کاین لولیانِ شوخِ شیرینکارِ شهرآشوب
چُنان بُردند صبر از دل که تُرکان خوانِ یَغما را
ز عشقِ ناتمامِ ما جمالِ یار مُستَغنی است
به آب و رنگ و خال و خط چه حاجت رویِ زیبا را؟
مَن از آن حُسنِ روزاَفزون که یوسُف داشت دانستم
که عشق از پردهٔ عِصمت بُرون آرَد زُلِیخا را
شرح و تفسیر:
این غزل از زیباترین غزلیات عاشقانه حافظ است که در وصف معشوق شیرازی سروده شده است.
حافظ در این غزل زیبایی معشوق را چنان توصیف میکند که حاضر است در ازای او تمامی شهرهای مهم را ببخشد.
سعدی شیرازی
استاد سخن، شیخ اجل
وقتی دل سودایی، میرفت به بُستانها
بیخویشتنم کردی، بوی گُل و ریحانها
گَه نعره زدی بلبل! گَه جامه دریدی گل!
با یاد تو افتادم، از یاد برفت آنها
ای مِهر تو در دلها، وی مُهر تو بر لبها
وی شور تو در سَرها، وی سِرّ تو در جانها
شرح و تفسیر:
این غزل از زیباترین غزلیات سعدی است که در آن از تاثیر عشق بر انسان سخن میگوید.
سعدی در این شعر نشان میدهد که چگونه عشق میتواند تمام وجود انسان را تحت تاثیر قرار دهد.
امشب سبکتر میزنند این طبل بیهنگام را
یا وقت بیداری غلط بودَست مرغ بام را
یک لحظه بود این یا شبی کز عمر ما تاراج شد
ما همچنان لب بر لبی نابرگرفته کام را
شرح و تفسیر:
این بیت آغازین مثنوی معنوی مولاناست که به "نی نامه" مشهور است.
مولانا در این بخش از نی به عنوان نماد انسان کامل سخن میگوید که از اصل خود جدا افتاده و همواره آرزوی بازگشت به وطن اصلی را دارد.
زهی عشق زهی عشق که ما راست خدایا
چه نغزست و چه خوبست و چه زیباست خدایا
چه گرمیم چه گرمیم از این عشق چو خورشید
چه پنهان و چه پنهان و چه پیداست خدایا
زهی ماه زهی ماه زهی باده همراه
که جان را و جهان را بیاراست خدایا
شرح و تفسیر:
این غزل از دیوان شمس تبریزی مولاناست که در ستایش عشق الهی سروده شده است.
مولانا در این شعر عشق را بالاترین مقام معنوی میداند که تمام هستی را روشن کرده است.
خیام نیشابوری
فیلسوف و ریاضیدان، حکیم رباعیسرا
این کوزه چو من عاشق زاری بوده است
در بند سر زلف نگاری بوده است
این دسته که بر گردن او میبینی
دستی است که بر گردن یاری بوده است
شرح و تفسیر:
این رباعی از مشهورترین رباعیات خیام است که در آن از گذرا بودن زندگی و تبدیل شدن انسانها به خاک سخن میگوید.
خیام با نگاهی فلسفی، کوزه را نماد انسانهایی میداند که روزی عاشق بودهاند و امروز به خاک تبدیل شدهاند.
این شعر بیانگر نگاه عمیق خیام به مفهوم زندگی و مرگ است.
آنان که محیط فضل و آداب شدند
در جمع کمال شمع اصحاب شدند
ره زین شب تاریک نبردند برون
گفتند فسانهای و در خواب شدند
شرح و تفسیر:
در این رباعی، خیام به ناتوانی علم و دانش در برابر رمز و راز هستی اشاره میکند.
او معتقد است حتی بزرگترین دانشمندان نیز نتوانستهاند از اسرار جهان هستی پرده بردارند
و سرانجام همه مانند کسانی که افسانهای شنیدهاند، در خواب مرگ فرو رفتهاند.
ناصر خسرو قبادیانی
حکیم و فیلسوف، شاعر اسماعیلی
بر تو این خوردن و این رفتن و این خفتن و خاست
نیک بنگر که، که افگند، وز این کار چه خواست
گر به ناکام تو بود این همه تقدیر، چرا
به همه عمر چنین خواب و خورت کام و هواست؟
شرح و تفسیر:
ناصر خسرو در این شعر با نگاهی فلسفی به جهان هستی میپردازد.
او از شگفتیهای آفرینش سخن میگوید و اینکه چگونه سقف فلک بر ابرهای روان استوار شده
و چگونه مکان بر آب قرار گرفته است. این شعر نشاندهنده عمق نگاه فلسفی ناصر خسرو به جهان است.
من آنم که در پای خوکان نریزم
مر این قیمتی درّ لفظ دری را
سگ به ز من آن کس که در این عصر بخورد
به گورستان رهن عطار جری را
شرح و تفسیر:
این شعر بیانگر عزت نفس و شخصیت والای ناصر خسرو است.
او میگوید که حاضر نیست شعرهای ارزشمندش را برای افراد ناشایست بخواند
و معتقد است کسی که شعر بیمایه میسراید، از سگ هم پستتر است.
این شعر نشاندهنده تعهد ادبی و اخلاقی ناصر خسرو است.
صایب تبریزی
ملک الشعرای شاه عباس دوم، استاد سبک هندی
آنچنان کز رفتن گل خار میماند به جا
از جوانی حسرت بسیار میماند به جا
آهِ افسوس و سرشکِ گرم و داغِ حسرت است
آنچه از عمرِ سبکرفتار میماند به جا
نیست غیر از رشتهٔ طول اَمَل چون عنکبوت
آنچه از ما بر در و دیوار میماند به جا
کامجویی غیر ناکامی ندارد حاصلی
در کف گلچین ز گلشن خار میماند به جا
شرح و تفسیر:
صایب در این غزل از درد عشق و محنتهای آن سخن میگوید.
او با استفاده از صنعت تشبیه، دل را به آتش و سر را به دود تشبیه میکند.
در بیت دوم با نگاهی فلسفی به سرنوشت انسانها اشاره میکند
و اینکه هر انسانی از همان ابتدا سرنوشت خاص خود را دارد.
ای فدای چشم مخمور تو خواب عاشقان
وی بلاگردان زلفت پیچ و تاب عاشقان
گر به بیداری غرور حسن مانع می شود
می توان دلهای شب آمد به خواب عاشقان
پیش ازان دست گل شبنم فرو ریزد به خاک
سر برآر از جیب صبح ای آفتاب عاشقان
شرح و تفسیر:
این غزل عاشقانه صایب، نمونهای از سبک هندی با تصاویر بدیع و تشبیهات نو است.
صایب در این شعر از عشق به معشوق میگوید و اینکه حاضر است برای او جان خود را فدا کند.
تشبیه عاشق به سرو بلند در پای معشوق، از تصاویر زیبای این غزل است.
وحشی بافقی
شاعر غزلسرای قرن دهم، استاد بیان احساسات
روزی این بیگانگی بیرون کند از خوی خویش
آشنای ما شود مارا بخواند سوی خویش
هم رسد روزی که در کار بد آموز افکند
این گره کامروز افکندهست بر ابروی خویش
شرح و تفسیر:
وحشی بافقی در این غزل با نگاهی عارفانه، از تقابل ظاهری کفر و ایمان سخن میگوید.
او معتقد است که در نهایت، نشان واقعی کفر و ایمان را نمیتوان در مکانهای ظاهری یافت.
این شعر بیانگر نگاه عمیق و فرامذهبی وحشی است.
جانان نظری کو ز وفا داشت ندارد
لطفی که از این پیش به ما داشت ندارد
رحمی که به این غمزدهاش بود نماندست
لطفی که به این بی سرو پا داشت ندارد
شرح و تفسیر:
این غزل عاشقانه وحشی بافقی، بیانگر اوج فداکاری در راه عشق است.
او میگوید که حاضر است سر خود را در راه معشوق فدا کند
و این را نه ننگ، بلکه عزت میداند. این شعر از مشهورترین اشعار عاشقانه وحشی است.
رهی معیری
ترانهسرا و غزلسرای معاصر، استاد موسیقی و شعر
یاد ایامی که در گلشن فغانی داشتم
در میان لاله و گل آشیانی داشتم
گرد آن شمع طرب میسوختم پروانهوار
پای آن سرو روان اشک روانی داشتم
شرح و تفسیر:
در این شعر، شاعر به یاد روزهای خوشی میافتد که در میان گلها و زیباییها عشق و شادی را تجربه کرده است. او در کنار معشوقش مانند پروانهای به دور شمع میچرخیده و اشکهایش از حسرت عشق حکایت دارد. شاعر احساس میکند که با وجود درد و تنهایی، عشق و سرور در دلش وجود داشته است. او همچنین به وصف زیباییهایی چون گل و سرو میپردازد و ارتباط عمیق خود با طبیعت و عشق را بیان میکند. این شعر نمایانگر حسرت و آرزوی عشق و دوستی است که او در زندگیاش داشته و فقدان آن را به خوبی حس میکند.
دوش تا آتش می از دل پیمانه دمید
نیمشب صبح جهانتاب ز میخانه دمید
روشنیبخش حریق مه و خورشید نبود
آتشی بود که از باده مستانه دمید
شرح و تفسیر:
در این شعر، شاعر به وصف حال و هوای شب و تاثیر نوشیدن میپردازد. او از آتش و خشکی می، و جاذبههای عشق صحبت میکند و بیان میکند که نور و زیبایی ناشی از عشق، حتی اگر شمعی خاموش شود، همچنان باقی خواهد ماند. شاعر همچنین اشاره میکند که عقل در پی جمال و زیبایی است و خودش را به عنوان موجودی زیبا که در ویرانهها هست معرفی میکند. در نهایت، شاعر تأکید میکند که بادهای که مینوشد، آتشانگیز است و زندگی و عشق را در دلش زنده میکند.
رودکی سمرقندی
پدر شعر فارسی، استاد شعر کهن
بوی جوی مولیان آید همی
یاد یار مهربان آید همی
ریگ آموی و درشتی راه او
زیر پایم پرنیان آید همی
شرح و تفسیر:
در این شعر، شاعر از عطر و یاد دوستی سخن میگوید که با بوی جوی مولیان تداعی میشود. او به زیبایی و شادی بخارا اشاره میکند و آن شهر را به عنوان محلی پر از شادی و سرور توصیف میکند. همچنین، میگوید که دوستی باعث نشاط و زیبایی آب جیحون است و میرزایی (حاکم) را به عنوان شخصی خوشحال و دلانگیز معرفی میکند. در نهایت، شاعر بر اهمیت مدح و ستایش تأکید دارد و اگر بر مایحتاج و گنجها آسیب وارد شود، باز هم مخاطب را دعوت به شادی و یادآوری دوستی میکند.
به حق نالم ز هجر دوست زارا
سحرگاهان چو بر گلبن هَزارا
قضا گر داد من نستاند از تو
ز سوز دل بسوزانم قضا را
شرح و تفسیر:
در این شعر، شاعر از درد و حسرت جدایی از دوستش ناله میکند. او صبحگاهی را توصیف میکند که مانند گلها در دلش آتش عشق شعلهور است. اگر قضا بخواهد چیزی را از او بگیرد، او از عمق دلش سعی میکند که قضا را بشکند. شاعر با تشبیه خود به پروانهای که به دور شمع میچرخد، عشق و passion خود را نشان میدهد. او همچنین به بیثباتی و زودگذر بودن دنیا اشاره میکند و میگوید که این وضعیت همیشه وجود داشته است. در پایان، شاعر به سرنوشت انسانها و اینکه در نهایت همه به زیر خاک میروند، اشاره میکند و از جان و خون خود به عنوان نشانهای از عشق و وفاداری یاد میکند.
سهراب سپهری
شاعر و نقاش، نماد شعر مدرن فارسی
چشم ها را باید شست
جور دیگر باید دید
واژه ها را باید شست
واژه باید خود باد باشد
خود برگ باشد
خود باران
شرح و تفسیر:
این شعر از مشهورترین اشعار سهراب سپهری است که بیانگر نگاه فلسفی و عارفانه او به جهان است.
سپهری معتقد است برای درک حقیقت جهان، باید نگاه خود را تغییر داد
و با دیدی تازه به جهان نگریست. او واژهها را نیز باید مانند عناصر طبیعی،
پاک و بیآلایش میداند.
به سراغ من اگر میآیید
نرم و آهسته بیایید
مبادا که ترک برندارد
این چینی نازک تنهایی من
شرح و تفسیر:
سهراب سپهری در این شعر با زبانی لطیف و شاعرانه، از تنهایی خود سخن میگوید.
او تنهایی خود را به چینی نازکی تشبیه میکند که ممکن است با کوچکترین بیاحتیاطی بشکند.
این شعر نماد حساسیت و ظرافت روح شاعر است.
نیما یوشیج
پدر شعر نو فارسی، بنیانگذار شعر معاصر
میتراود مهتاب
میدرخشد شب تاب
نیست یک دم شکند خواب به چشم کس ولیک
خواب در چشم ترم میشکند
این همه شور و شرر چون بشکند
خواب در چشم ترم میشکند
ناگهان از چمن آواز بلبل
بشنوید ای دوستان بشنوید
داستان تازه بگوید بلبل
چه خوش است وقتی که دل آگاه شود
جان بلبل به نواگاه شود
شرح و تفسیر:
این شعر از نیما یوشیج با نام "افسانه" یکی از مهمترین و تأثیرگذارترین اشعار شعر نو فارسی است.
نیما در این شعر با شکستن قالبهای سنتی، راه جدیدی در شعر فارسی گشود.
تصاویر طبیعی مانند مهتاب، شبتاب و بلبل، در کنار بیان احساسات شخصی شاعر،
ویژگیهای ممتاز این شعر هستند. نیما با این شعر نشان داد که شعر میتواند
بیانگر تجربیات فردی و حالات درونی شاعر باشد.
فریدون مشیری
شاعر معاصر، استاد شعر نو و کلاسیک
بی تو مهتاب شبی، باز از آن کوچه گذشتم
همه تن چشم شدم، خیره به دنبال تو گشتم
شوق دیدار تو لبریز شد از جام وجودم
شدم آن عاشق دیوانه که بودم
در نهانخانه چشمم، نشه خیال تو بودم
یادم آرد که هنوزم
تو همان جان جهانی
من همان عاشق حیرانم و سرگردانم
شرح و تفسیر:
این شعر عاشقانه فریدون مشیری از محبوبترین اشعار معاصر فارسی است.
مشیری در این شعر با زبانی روان و موزون، از شوق دیدار معشوق سخن میگوید.
تصویر "همه تن چشم شدن" بیانگر اوج انتظار و اشتیاق شاعر برای دیدار معشوق است.
این شعر که با صدای بسیاری از خوانندگان مطرح ایرانی اجرا شده،
نمونهای درخشان از تلفیق شعر و موسیقی است. مشیری با حفظ اصالت شعر کلاسیک
و در عین حال استفاده از زبان امروزی، توانسته است اثری ماندگار خلق کند
که برای نسلهای مختلف قابل درک و لذتبردن است.
ز زلفت زنده میدارد صبا انفاس عیسی را
ز رویت میکند روشن خیالت چشم موسی را
سحرگه عزم بستان کن صبوحی در گلستان کن
به بلبل میبرد از گل صبا صد گونه بشری را
شرح و تفسیر: این شعر به زیبایی و عشق اشاره دارد و به نوعی از تجلی الهی و روحانی صحبت میکند. شاعر با استفاده از تمثیلها و نمادها به توصیف عشق و ارادت خود به معشوق میپردازد. او از زلف و صورت معشوق به عنوان نمادهای زندگی و روشنایی یاد میکند و بر این باور است که اگر معشوق از پرده برون آید و بر ما نظر افکند، تمام زهد و عبادتهای طولانی از بین میرود و انسان به سمت عشق و حالتی روحانی کشیده میشود. شاعر بر این نکته تأکید دارد که در عشق واقعی، زیبایی و مجذوبیت معشوق میتواند انسان را از دنیا و جسمیات دور کند و به معنویت برساند.